• YÊU ÁO DÀI •
Tình yêu dành cho chiếc áo dài Việt Nam của mình bắt đầu từ thời mình học cấp 3. Đầu năm lớp 10, mình có đi học thêm Toán tại nhà của một người thầy, nhà của thầy thì có treo một cuốn lịch tường mà mỗi tháng sẽ là trang phục đại diện cho một quốc gia. Rồi đến một ngày, cuốn lịch được lật giở đến tháng 12, và hiện ra trước mắt mình lúc đó là hình ảnh của một nhóm nữ sinh trong trang phục áo dài trắng. Ngay lập tức mình khẳng định liền: “Đối với mình, áo dài Việt Nam là quốc phục đẹp nhất !”. Tà áo dài, nó không hề cầu kỳ nhưng vẫn tôn lên được nét duyên dáng của người con gái. Nó cũng không cần sặc sỡ nhưng vẫn khiến phụ nữ Việt Nam trở nên lộng lẫy. Nhưng ẩn sâu bên trong, áo dài vẫn mang một nét mộc mạc, giản dị, thanh cao và hồn hậu của người phụ nữ Việt nói riêng và của dân tộc Việt Nam nói chung.
Album tranh này mình ấp ủ từ ngày mình coi được bộ phim Cô Ba Sài gòn. Mặc dù bộ phim chỉ đề cập đến một thời kỳ chuyển mình rất ngắn của chiếc áo dài, trên nền phát triển của thời trang một giai đoạn ở Sài gòn, nhưng bộ phim vẫn khẳng định được giá trị trường tồn của tà áo dài Việt Nam. “Cô ba Sài gòn” càng khiến cho mình thêm yêu chiếc áo dài, nên mình đã tìm hiểu nhiều hơn và sâu hơn, trong phạm vi mình có thể, đặc biệt tại thời điểm mình nghe có người nói Áo dài Việt Nam có nguồn gốc từ Trung Quốc. Và cho đến nay, mình xin tự hào khẳng định, Áo dài một trong những là tài sản tinh túy và quý giá nhất mà cha ông đã để lại cho chúng ta sau hàng ngàn năm thăng trầm của lịch sử dân tộc.
Những gì mà mình muốn gửi gắm qua những hình ảnh hôm nay, không đơn giản là tình yêu Áo dài kèm một chút đam mê về vẽ của bản thân mình, hay một chút kiến thức về tà áo Việt, mà mình còn hy vọng những người trẻ như mình, như các bạn sẽ có thể hiểu thêm về Áo dài, thêm yêu Áo dài, thêm yêu Việt Nam.
____
• Thuyết minh kèm theo hình được mình tham khảo từ Bảo tàng Lịch sử áo dài và bài diễn thuyết của Nhà báo (cô) Trác Thúy Miêu.
• Áo Giao Lãnh •
Đến nay, chưa có nhà nghiên cứu nào có thể xác định chính chính xác lịch sử áo dài và thời điểm xuất hiện của áo dài. Theo nhận định cảm quan của người Trung Quốc thì áo dài xuất thân từ sườn xám nhưng sườn xám mới xuất hiện từ năm 1920 còn áo dài đã xuất hiện cách đây hàng ngàn năm.
Sự xuất hiện của áo dài bắt nguồn từ áo giao lãnh – là kiểu dáng sơ khai nhất của áo dài Việt Nam. Áo giao lãnh còn được gọi là áo đối lĩnh, được may rộng, xẻ hai bên hông, cổ tay rộng, thân dài chấm gót. Thân áo được ghép lại từ 4 tấm vải, nguyên nhân là do khung cửi thủ công ngày xưa chỉ dệt được khổ vải 30cm, kết hợp mặc cùng thắt lưng màu và váy đen. Đây là kiểu áo cổ chéo gần giống với áo tứ thân.
Đến nay, chưa có nhà nghiên cứu nào có thể xác định chính chính xác lịch sử áo dài và thời điểm xuất hiện của áo dài. Theo nhận định cảm quan của người Trung Quốc thì áo dài xuất thân từ sườn xám nhưng sườn xám mới xuất hiện từ năm 1920 còn áo dài đã xuất hiện cách đây hàng ngàn năm.
Sự xuất hiện của áo dài bắt nguồn từ áo giao lãnh – là kiểu dáng sơ khai nhất của áo dài Việt Nam. Áo giao lãnh còn được gọi là áo đối lĩnh, được may rộng, xẻ hai bên hông, cổ tay rộng, thân dài chấm gót. Thân áo được ghép lại từ 4 tấm vải, nguyên nhân là do khung cửi thủ công ngày xưa chỉ dệt được khổ vải 30cm, kết hợp mặc cùng thắt lưng màu và váy đen. Đây là kiểu áo cổ chéo gần giống với áo tứ thân.
• Áo Tứ Thân •
Áo tứ thân ra đời khoảng năm 1645. Áo thường dùng màu vải nâu, không có khuy cài, được may rời 2 tà trước để buộc vào với nhau, hai tà sau may liền lại thành vạt áo. Bên trong mặc chiếc yếm có màu đậm dành cho phụ nữ đứng tuổi hay màu trắng, màu thắm đỏ hoa đào dành cho các cô gái trẻ.
Đây là chiếc áo thể hiện sự mộc mạc, khiêm tốn mang ý nghĩa tượng trưng cho 4 bậc sinh thành của hai vợ chồng.
Áo tứ thân ra đời khoảng năm 1645. Áo thường dùng màu vải nâu, không có khuy cài, được may rời 2 tà trước để buộc vào với nhau, hai tà sau may liền lại thành vạt áo. Bên trong mặc chiếc yếm có màu đậm dành cho phụ nữ đứng tuổi hay màu trắng, màu thắm đỏ hoa đào dành cho các cô gái trẻ.
Đây là chiếc áo thể hiện sự mộc mạc, khiêm tốn mang ý nghĩa tượng trưng cho 4 bậc sinh thành của hai vợ chồng.
• Áo Ngũ Thân •
Áo dài Ngũ thân ra đời khoảng năm 1884. Trên cơ sở áo tứ thân, đến thời vua Gia Long áo ngũ thân xuất hiện. Áo Dài ngũ thân gồm hai khổ vải được may nối lại với nhau, xẻ cao như áo Giao lãnh, nhưng quay tròn quanh thân như áo của người Chăm, mà nên một phong cách cho chiếc áo của người Việt. Áo có phần thân kín đáo, cùng một thân phụ nằm dưới về phía bên phải. Bốn thân áo bên ngoài tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu là cha mẹ mình và cha mẹ người thương, còn thân áo thứ năm tượng trưng cho người mặc. Áo luôn có 5 cúc cài thể hiện đạo lý làm người của người Việt Nam là Nhân - Lễ - Nghĩa - Trí - Tín. Giai cấp quan lại quý tộc thường mặc áo ngũ thân để phân biệt với các tầng lớp nhân dân lao động trong xã hội.
Lúc này đã có sự giao động về độ ngắn dài của tà áo. Kiểu áo này được may theo phom rộng, có cổ và rất thịnh hành đến đầu thế kỉ XX.
Áo dài Ngũ thân ra đời khoảng năm 1884. Trên cơ sở áo tứ thân, đến thời vua Gia Long áo ngũ thân xuất hiện. Áo Dài ngũ thân gồm hai khổ vải được may nối lại với nhau, xẻ cao như áo Giao lãnh, nhưng quay tròn quanh thân như áo của người Chăm, mà nên một phong cách cho chiếc áo của người Việt. Áo có phần thân kín đáo, cùng một thân phụ nằm dưới về phía bên phải. Bốn thân áo bên ngoài tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu là cha mẹ mình và cha mẹ người thương, còn thân áo thứ năm tượng trưng cho người mặc. Áo luôn có 5 cúc cài thể hiện đạo lý làm người của người Việt Nam là Nhân - Lễ - Nghĩa - Trí - Tín. Giai cấp quan lại quý tộc thường mặc áo ngũ thân để phân biệt với các tầng lớp nhân dân lao động trong xã hội.
Lúc này đã có sự giao động về độ ngắn dài của tà áo. Kiểu áo này được may theo phom rộng, có cổ và rất thịnh hành đến đầu thế kỉ XX.
• Nhật Bình •
Kết hợp mọi nguồn ảnh hưởng của các nước Đồng văn, nhưng tạo ra một phong thái kiêu kỳ, ta sẽ không thể quên được cái khuôn dung đầy đặn và phúc hậu của bà Hoàng cuối cùng của nước Việt.
Ngày bà Nguyễn Hữu Thị Lan gặp Cựu Hoàng Bảo Đại trên chiếc tàu từ Pháp trở về, ông đã phải lòng người vợ trẻ, chỉ vì đêm yến tiệc hôm ấy, bà đã thi lễ trước ông với nghi lễ của triều đình nước Pháp nhưng bên trong một chiếc áo dài. Ông yêu mến hình ảnh đó đến mức tuyên bố tấn phong bà là Hoàng Hậu. Nhưng chỉ không lâu sau đó, vị Hoàng đào hoa lại phải lòng bà thứ phi Mộng Điệp, người đàn bà sành điệu nổi tiếng bởi những chiếc áo dài cách tân do 2 đại danh họa thời bấy giờ đã lăng-xê: họa sĩ Cát Tường và họa sĩ Lê Phổ. Đưa được cái triết thuyết lãng mạn của người Pháp, và kỹ nghệ dệt tân kỳ cho người đàn bà nước Nam một manh áo lành…
Ngày bà Nguyễn Hữu Thị Lan gặp Cựu Hoàng Bảo Đại trên chiếc tàu từ Pháp trở về, ông đã phải lòng người vợ trẻ, chỉ vì đêm yến tiệc hôm ấy, bà đã thi lễ trước ông với nghi lễ của triều đình nước Pháp nhưng bên trong một chiếc áo dài. Ông yêu mến hình ảnh đó đến mức tuyên bố tấn phong bà là Hoàng Hậu. Nhưng chỉ không lâu sau đó, vị Hoàng đào hoa lại phải lòng bà thứ phi Mộng Điệp, người đàn bà sành điệu nổi tiếng bởi những chiếc áo dài cách tân do 2 đại danh họa thời bấy giờ đã lăng-xê: họa sĩ Cát Tường và họa sĩ Lê Phổ. Đưa được cái triết thuyết lãng mạn của người Pháp, và kỹ nghệ dệt tân kỳ cho người đàn bà nước Nam một manh áo lành…
• Áo Dài Lemur •
Áo dài Lemur được khởi xướng bởi họa sĩ Nguyễn Cát Tường vào những năm 1934. Áo dài Lemur là tên được đặt theo tên tiếng Pháp của ông. Cát Tường được cho là nhà cách tân táo bạo nhất. Ông đưa yếu tố phương Tây vào áo dài khoảng 30%. Áo chỉ có hai vạt trước và sau, đồng thời mang một số yếu tố như: không cổ, tay ngắn, không tay, vai bồng, vai xẹp, cổ tay xòe, có khuy, vạt áo ngắn,...
Nhưng có lẽ, cuộc lăng-xê cách tân đó đã vượt quá tỷ lệ 30% của cái phương Tây để phụng sự cho 70% cốt cách Đông phương người đàn bà nên kiểu áo dài này đã sớm đi vào lãng quên. Sau này, ta chỉ còn thấy sót lại những chiếc áo dài qua họa phẩm của họa sĩ Lê Phổ còn trường tồn với thời gian mà làm nên hình mẫu kinh điển của Áo dài Việt Nam.
Áo dài Lemur được khởi xướng bởi họa sĩ Nguyễn Cát Tường vào những năm 1934. Áo dài Lemur là tên được đặt theo tên tiếng Pháp của ông. Cát Tường được cho là nhà cách tân táo bạo nhất. Ông đưa yếu tố phương Tây vào áo dài khoảng 30%. Áo chỉ có hai vạt trước và sau, đồng thời mang một số yếu tố như: không cổ, tay ngắn, không tay, vai bồng, vai xẹp, cổ tay xòe, có khuy, vạt áo ngắn,...
Nhưng có lẽ, cuộc lăng-xê cách tân đó đã vượt quá tỷ lệ 30% của cái phương Tây để phụng sự cho 70% cốt cách Đông phương người đàn bà nên kiểu áo dài này đã sớm đi vào lãng quên. Sau này, ta chỉ còn thấy sót lại những chiếc áo dài qua họa phẩm của họa sĩ Lê Phổ còn trường tồn với thời gian mà làm nên hình mẫu kinh điển của Áo dài Việt Nam.
• Áo Dài Lê Phổ •
Áo dài Lê Phổ xuất hiện từ những năm 1950. Đây cũng là một sự kết hợp mới từ áo tứ thân, biến thể của áo dài Lemur của họa sĩ Lê Phổ nên được gọi là áo dài Lê Phổ. Vạt áo được may dài, tay không phồng, cổ kín, nút bên phải áo, may ôm sát cơ thể. Yếu tố cải cách ở áo dài Lê Phổ là phần tay áo, kỹ thuật dệt may cho ra đời vải có khổ rộng. Tỷ lệ cách tân dừng lại 20%.
Kiểu áo dài Việt Nam xưa này mặc với quần ống loe màu trắng, được phụ nữ Việt rất ưa thích suốt thời gian dài. Mẫu này được coi là “vật tổ” của các áo dài sau này.
Áo dài Lê Phổ xuất hiện từ những năm 1950. Đây cũng là một sự kết hợp mới từ áo tứ thân, biến thể của áo dài Lemur của họa sĩ Lê Phổ nên được gọi là áo dài Lê Phổ. Vạt áo được may dài, tay không phồng, cổ kín, nút bên phải áo, may ôm sát cơ thể. Yếu tố cải cách ở áo dài Lê Phổ là phần tay áo, kỹ thuật dệt may cho ra đời vải có khổ rộng. Tỷ lệ cách tân dừng lại 20%.
Kiểu áo dài Việt Nam xưa này mặc với quần ống loe màu trắng, được phụ nữ Việt rất ưa thích suốt thời gian dài. Mẫu này được coi là “vật tổ” của các áo dài sau này.
• Áo Dài Trần Lệ Xuân •
Kiểu áo dài này được gọi là áo dài bà Nhu, thiết kế và cải tiến vào thập niên 60, khi đạo diễn Thái Thúc Nha theo lệnh của bà đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân lăng-xê thêm một mốt áo dài nữa. Khi này, ông nhận được chỉ thị làm một buổi diễn thời trang ở đường Đồng Khởi. Người mặc đầu tiên này nữ tài tử Kiều Trinh. Phần cổ của áo được khai phóng, gọi là áo cổ thuyền. Kiểu cổ áo này lấy ý tưởng từ áo tầm vông của người Khơmer chưa lập gia đình. Dáng dấp áo dài khoe được phần cổ áo của phụ nữ. Phần eo được chít thon gọn.
Kiểu áo này được bà Trần Lệ Xuân đưa đi quảng bá khắp nơi với người nước ngoài, đi tiệc, đi chơi… Lúc đầu, thiết kế này bị phản đối vì đi ngược lại thuần phong mĩ tục, nhưng sau này lại rất được ưa chuộng vì sự đơn giản, tinh tế và thoải mái.
Kiểu áo dài này được gọi là áo dài bà Nhu, thiết kế và cải tiến vào thập niên 60, khi đạo diễn Thái Thúc Nha theo lệnh của bà đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân lăng-xê thêm một mốt áo dài nữa. Khi này, ông nhận được chỉ thị làm một buổi diễn thời trang ở đường Đồng Khởi. Người mặc đầu tiên này nữ tài tử Kiều Trinh. Phần cổ của áo được khai phóng, gọi là áo cổ thuyền. Kiểu cổ áo này lấy ý tưởng từ áo tầm vông của người Khơmer chưa lập gia đình. Dáng dấp áo dài khoe được phần cổ áo của phụ nữ. Phần eo được chít thon gọn.
Kiểu áo này được bà Trần Lệ Xuân đưa đi quảng bá khắp nơi với người nước ngoài, đi tiệc, đi chơi… Lúc đầu, thiết kế này bị phản đối vì đi ngược lại thuần phong mĩ tục, nhưng sau này lại rất được ưa chuộng vì sự đơn giản, tinh tế và thoải mái.
• Áo Dài Raglan •
Áo dài Raglan còn gọi là áo dài ráp-lăng, do nhà may Dung ở Đakao, Sài Gòn sáng tạo ra vào cùng thời kỳ này. Nhà may Dung Đakao lại một lần nữa mang ảnh hưởng của cấu trúc Tây Phương và làm nên chiếc áo dài Raglan này, mà cho đến nay, ngành dệt may Việt Nam vẫn chưa có thuật ngữ nào để thay thế.
Điểm khác biệt lớn nhất của áo dài Raglan là áo ôm khít cơ thể hơn, cách nối tay từ cổ chéo xuống một góc 45 độ giúp người mặc thoải mái linh hoạt hơn. Hai tà nối với nhau bằng hàng nút bấm bên hông. Đây chính là kiểu áo dài góp phần định hình phong cách cho áo dài Việt Nam sau này.
Áo dài Raglan còn gọi là áo dài ráp-lăng, do nhà may Dung ở Đakao, Sài Gòn sáng tạo ra vào cùng thời kỳ này. Nhà may Dung Đakao lại một lần nữa mang ảnh hưởng của cấu trúc Tây Phương và làm nên chiếc áo dài Raglan này, mà cho đến nay, ngành dệt may Việt Nam vẫn chưa có thuật ngữ nào để thay thế.
Điểm khác biệt lớn nhất của áo dài Raglan là áo ôm khít cơ thể hơn, cách nối tay từ cổ chéo xuống một góc 45 độ giúp người mặc thoải mái linh hoạt hơn. Hai tà nối với nhau bằng hàng nút bấm bên hông. Đây chính là kiểu áo dài góp phần định hình phong cách cho áo dài Việt Nam sau này.
• Áo Dài Hippi •
Cuộc cách tân chưa dừng lại ở đó, thập niên 70, thanh niên trẻ Sài gòn du nhập Triết thuyết Hiện sinh của người Hoa Kỳ, để cho ra một chiếc áo dài rộng rãi, sặc sỡ, mang trào lưu quyền lực “Power flowers”. Phần eo của áo dài thời điểm đó được nới rộng hơn so với áo dài Trần Lệ Xuân. Vạt áo may hẹp và ngắn đến đầu gối, thân áo rộng lượn theo dáng người và không chiết eo, cổ áo thấp. Kết hợp với quần được may rất dài với ống rộng đến 60 cm hoặc quần tây ống pas, cài băng đô, đeo kính mát,…
Trong chiếc áo dài Hippi, mấy cô trẻ trẻ phóng xe honda trên đường, làm nên cái đẹp huyền thoại của Sài gòn.
Cuộc cách tân chưa dừng lại ở đó, thập niên 70, thanh niên trẻ Sài gòn du nhập Triết thuyết Hiện sinh của người Hoa Kỳ, để cho ra một chiếc áo dài rộng rãi, sặc sỡ, mang trào lưu quyền lực “Power flowers”. Phần eo của áo dài thời điểm đó được nới rộng hơn so với áo dài Trần Lệ Xuân. Vạt áo may hẹp và ngắn đến đầu gối, thân áo rộng lượn theo dáng người và không chiết eo, cổ áo thấp. Kết hợp với quần được may rất dài với ống rộng đến 60 cm hoặc quần tây ống pas, cài băng đô, đeo kính mát,…
Trong chiếc áo dài Hippi, mấy cô trẻ trẻ phóng xe honda trên đường, làm nên cái đẹp huyền thoại của Sài gòn.
Đến đầu thập niên 90, chiếc áo dài trắng lại xuất hiện cùng với những nữ sinh trên đường phố Sài gòn trong vai trò là một bộ đồng phục đến trường. Ký giả phương Tây lúc bấy giờ đứng đầy các cổng trường, họ ca tụng đó là kỳ quan nhân tạo mà không một nền văn minh nào khác có được.
Và cũng trong thời kỳ đó, cuộc thi Hoa Hậu Áo Dài lần đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam.
Sau cuộc thi, 2 trào lưu mới đã được hình thành và phát triển. Một của nhà thiết kế Minh Hạnh, khi áp dụng các chất liệu thổ cẩm của người Thượng vào trong áo dài của người Kinh. Và trào lưu áp dụng họa tiết vẽ tay của nghệ nhân Việt Nam lên cấu trúc cơ bản của áo dài kinh điển. Và câu chuyện của áo dài lại tiếp tục được kể dài về sau…
Áo dài Việt Nam qua các thời kỳ có sự biến đổi với nhiều kiểu dáng, chất liệu từ hiện đại đến phá cách. Áo dài còn được biến chuyển thành áo cưới, áo cách tân… Nhưng dù thế nào thì chiếc áo dài truyền thống của người phụ nữ Việt vẫn giữ được nét uyển chuyển, gợi cảm, kín đáo mà không trang phục nào mang lại được.
